Nowomiejskie muzeum swoje początki zawdzięcza Stanisławowi Tkaczowi, nauczycielowi liceum, który był miłośnikiem lokalnej historii. Zbierał i kolekcjonował artefakty przeszłości związane z regionem. To on, przekazując gros własnych zbiorów założył muzeum, którego otwarcie nastąpiło w 1960 roku - w 560 rocznicę nadania praw miejskich Nowemu Miastu nad Pilicą. Muzeum nie posiadało odrębnego lokum i funkcjonowało w ramach Liceum Ogólnokształcącego. Przez lata służyło zarówno uczniom, którzy poszerzali tutaj swoją wiedzę z historii, jak i mieszkańcom, turystom i wszystkim pasjonatom zainteresowanym przeszłością regionu. Atrakcyjne eksponaty, jak również barwne opowieści i anegdoty pana Tkacza rozpalały wyobraźnię wielu odwiedzających. Zachęcały do namysłu, poszukiwań, nawet własnych badań nad przeszłością regionu. Jedną z takich osób był Jerzy Porada, miejscowy nauczyciel historii, późniejszy zasłużony regionalista, który często bywał w muzeum i pomagał jego założycielowi w pracach związanych z funkcjonowaniem niewielkiej placówki. Po odejściu Stanisława Tkacza zbiory pozostały. Za namową Jerzego Markiewicza, ówczesnego naczelnika, a późniejszego Burmistrza Miasta i Gminy, Jerzy Porada objął stanowisko kustosza. Obaj dbali o rozwój muzeum, a także, o czym warto pamiętać, kształtowali społeczno-kulturalną przestrzeń Nowego Miasta (wraz z Marianem Dziedzicem przyczynili się do wydawania periodyku “Wieści Nowomiejskie” oraz znaleźli się wśród głównych założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nowego Miasta nad Pilicą). Dzięki ich staraniom muzeum otrzymało patronat PTTK, który obowiązywał aż do czasu przemian po 1989 roku.

Przez cały okres istnienia muzeum borykało się z problemem posiadania odpowiedniego - i co ważniejsze - stałego lokalu. Z rozmaitych przyczyn organizacyjnych Pan Jerzy był zmuszony przenosić muzeum aż siedem razy. Na przestrzeni lat placówka mieściła się między innymi na Placu Armii Krajowej, na ulicy Targowej oraz na placu O.H. Koźmińskiego (w kilku różnych miejscach). Najdłużej muzeum “zagrzało miejsce” właśnie na placu O.H. Koźmińskiego pod numerem 7, gdzie było czynne aż do odejścia na zasłużoną emeryturę Jerzego Porady w 2013 roku.

Po dwóch latach przerwy w działalności, w 2015 roku stanowisko opiekuna muzeum objął autor niniejszego tekstu, wtedy jeszcze jako student, który kilka lat wcześniej odbył praktyki w muzeum pod okiem pana Jerzego. Zastane muzeum wymagało wiele pracy. Eksponaty wymagały konserwacji, a przede wszystkim - nowego lokum - czystego, estetycznego, bez pleśni i wilgoci. Szczęśliwie, wraz z przyjęciem do pracy nowego opiekuna, burmistrz Mariusz Dziuba podjął decyzję o zagospodarowaniu dawnej sali obrad Rady Gminy, wraz z kilkoma sąsiadującymi pomieszczeniami w budynku UMiG na potrzeby muzeum oraz miejsca spotkań dla Towarzystwa Przyjaciół Nowego Miasta nad Pilicą. Dzięki zaangażowaniu i nieocenionej pomocy członków stowarzyszenia, udało się sprawnie dokonać przeprowadzki. Od tego czasu eksponaty są odpowiednio eksponowane i przechowywane w dobrze oświetlonym, suchym, klimatyzowanym latem pomieszczeniu. Ponadto od 2016 roku muzeum weszło pod opiekę nowopowstałego Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury i od tamtej pory jest odpowiednio zorganizowane, a także stopniowo wyposażane. Duży wkład w pracę i rozwój placówki ma Towarzystwo Przyjaciół Nowego Miasta. Dzięki społecznemu zaangażowaniu jego zbiory stale powiększają się o nowe pamiątki, eksponaty i ekspozycje.

W roku jubileuszowym powstała nowa ekspozycja poświęcona historii Nowego Miasta z przełomu XIX i XX wieku, kiedy to dr Jan Bieliński zorganizował pierwszy w Królestwie Polskim zakład przyrodoleczniczy. Udało się również od nowa zaaranżować wystawę militarną dotyczącą jednostek wojskowych w Nowym Mieście oraz uzyskać wyjątkowo cenne eksponaty.

Krzysztof Witlib